Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Kwidzynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2025 roku

Sąd Rejonowy w Kwidzynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Alicja Tułodziecka

Protokolant: st. sekr. sąd. Ewa Lewandowska

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2025 r. w Kwidzynie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. M. (1)

przeciwko A. M. (1)

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej A. M. (1) na rzecz powoda W. M. (1) kwotę 20.833,33 zł (dwadzieścia tysięcy osiemset trzydzieści trzy złote 33/100);

II.  oddala powództwo w pozostałej części;

III.  zasądza od powoda W. M. (1) na rzecz pozwanej A. M. (1) kwotę 2.643,60 zł (dwa tysiące sześćset czterdzieści trzy złote 60/100) tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Alicja Tułodziecka

Sygn. akt I C 113/24

UZASADNIENIE

Powód W. M. (1) wniósł pozew przeciwko A. M. (1) o zapłatę na swoją rzecz zachowku w łącznej wysokości 83.541,67 zł. Powód domagał się także zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu swojego pozwu powód wskazał, że kwota dochodzona pozwem stanowi należny mu zachowek po zmarłych: dziadku R. K. w wysokości 33.416,67 zł oraz babci E. K. w wysokości 50.125 zł. Powód wyjaśnił, że spadek po tych zmarłych na podstawie testamentów nabyła córka spadkodawców, tj. pozwana A. M. (1).

Powód wskazał także, że w skład spadku po zmarłych dziadkach wchodzi prawo własności nieruchomości położonej w G. nr (...) dla której Sąd Rejonowy w Kwidzynie Wydział Ksiąg Wieczystych w Sztumie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) o wartości 401.000 zł.

Wartość przedmiotu sporu powód obliczył w następujący sposób:

1)  po R. K.:

a)  udział spadkowy powoda wynosi 1/3, a więc wartość zachowku to 1/6 część wartości spadku,

b)  substrat zachowku wynosił 200.500 zł (401.000 zł / 2), zatem 200.500 zł / 6 = 33.416,66 zł,

2)  po E. K.:

a)  udział spadkowy powoda wynosi 1/2, a więc wartość zachowku to 1/4 część wartości spadku,

b)  substrat zachowku wynosił 200.500 zł (401.000 zł / 2), zatem 200.500 zł / 4 = 50.125 zł.

(pozew z k. 3 – 7 akt)

W odpowiedzi na pozew pozwana A. M. (1) wniosła o oddalenie powództwa w całości. Pozwana wniosła także o zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu.

Pozwana zakwestionowała, aby powód jako zstępny zmarłej H. M. (matki powoda, a siostry pozwanej) był uprawniony do żądania zachowku od pozwanej, ponieważ na rzecz H. M. ich rodzice – E. i R. K. dokonali darowizny pozwalającej na wybudowanie domu w M., co przesądza o braku podstawy faktycznej i prawnej do żądania zapłaty zachowku na rzecz powoda. Pozwana podkreśliła, że otrzymane przez wstępną powoda – tj. H. M., darowizny przekraczały wartość żądanej przez powoda w tej sprawie należności.

Ponadto pozwana wskazała, że wartość nieruchomości określona przez powoda na kwotę 401.000 zł jest zawyżona i nie uwzględnia szeregu okoliczności mających wpływ na zmniejszenie tej wartości. Pozwana wymieniła nakłady, jakich dokonała na tę nieruchomość po śmierci rodziców o łącznej wartości 88.500 zł. Pozwana dodała również, że wydała na uroczystości pogrzebowe obojga rodziców kwotę około 22.000 zł.

(odpowiedź na pozew z k. 40 – 45 akt)

Pozwana A. M. (1) podczas rozprawy w dniu 15 stycznia 2025 r. wniosła także o obniżenie ewentualnie zasądzonej kwoty zachowku na podstawie przepisu art. 997 ¹ k.c.

Sąd ustalił, co następuje:

R. K. zmarł dnia 29 marca 2015 r. E. K. zmarła dnia 24 stycznia 2019 r.

Spadek po tych spadkodawcach na mocy testamentów sporządzonych w dniu 24 kwietnia 2012 r. nabyła w całości ich córka A. M. (1).

(dowód: akty poświadczenia dziedziczenia z k. 13 – 14 akt,

protokoły dziedziczenia z k. 15 – 18 akt)

R. K. i E. K. posiadali trzy córki – A. M. (1), B. R. oraz H. M..

H. M. zmarła przed swoimi rodzicami, tj. w dniu 04 listopada 2011 r. Spadek po H. M. na podstawie ustawy nabyli: mąż A. M. (2) oraz syn W. M. (1) – po ½ części każdy z nich.

B. R. zrzekła się dziedziczenia po swoich rodzicach.

(dowód: postanowienie z k. 19 akt,

zeznania pozwanej A. M. (1) z k. 62v – 63v akt (nagranie z

k. 66 akt) i z k. 178v – 179 akt (nagranie z k. 181 akt)

W skład spadku po R. K. i po E. A. K. wchodziła nieruchomość – działka zabudowana budynkiem mieszkalnym położona w (...), gmina S., dla której Sąd Rejonowy w Kwidzynie Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Sztumie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...).

Wartość tej nieruchomości według stanu na dzień śmierci spadkodawców (odpowiednio na dzień 29 marca 2015 r. i na dzień 24 stycznia 2019 r.) oraz według aktualnych cen rynkowych wynosiła 400.000 zł.

Stan nieruchomości od daty śmierci R. K. (tj. od 29 marca 2015 r.) do daty śmierci E. K. (tj. do 24 stycznia 2019 r.) nie uległ zmianie.

W skład spadku po spadkodawcach nie wchodziły żadne inne nieruchomości, ruchomości czy środki finansowe.

(dowód: wydruk treści księgi wieczystej z k. 49 – 50 akt,

opinia biegłej z zakresu szacowania nieruchomości z k. 101 – 149

akt,

zeznania pozwanej A. M. (1) z k. 62v – 63v akt (nagranie z

k. 66 akt) i z k. 178v – 179 akt (nagranie z k. 181 akt)

Około 1976 – 1978 r. E. K. otrzymała środki finansowe ze spadku po swoim ojcu. Środki te zostały wykorzystane m.in. do budowy domu położonego w (...). Dom w G. został wybudowany około 1980 r.

Z uwagi na fakt, że w dacie jego wybudowania H. M. i A. M. (1) były już dorosłe i zamężne, a B. R. miała wówczas 19 lat, E. i R. K. zaproponowali dorosłym córkom, aby zamieszkały wraz z nimi. H. M. nie chciała zamieszkać w G., ponieważ zdecydowała się na budowę własnego domu w M..

W konsekwencji rodzina wspólnie ustaliła, że na parterze domu zamieszka A. M. (1) wraz ze swoim mężem, a na piętrze budynku zamieszka E. i R. K. wraz z B. R..

A. M. (1) ze swoim mężem W. M. (2) we własnym zakresie i z własnych środków finansowych wykończyli parter domu, w którym zamieszkali.

(dowód: zeznania świadka W. M. (2) z k. 70v – 71v akt

(nagranie z k. 75 akt)

zeznania pozwanej A. M. (1) z k. 62v – 63v akt (nagranie z

k. 66 akt) i z k. 178v – 179 akt (nagranie z k. 181 akt)

zeznania świadka A. M. (2) z k. 64v – 65v akt

(nagranie z k. 66 akt)

W podobnym okresie, tj. w latach 1979 – 1984, budowę domu w M. rozpoczęła H. M. wraz ze swoim mężem A. M. (2).

W tym czasie H. M. nie pracowała z uwagi na sprawowanie osobistej opieki nad niepełnosprawnym synem. Zawodowo pracował wówczas A. M. (2). Budowa domu finansowana była m.in. z pożyczki dla młodych małżeństw, a także pożyczki z zakładu pracy A. M. (2).

Rodzice H. E. i R. K. wspierali finansowo córkę i zięcia, przekazując środki m.in. na wyposażenie domu.

(dowód: zeznania świadka A. M. (2) z k. 64v – 65v akt

(nagranie z k. 66 akt)

B. R. otrzymała w darowiźnie od rodziców nieruchomość gruntową. W związku z czym w 2012 r. B. R. zrzekła się dziedziczenia po swoich rodzicach.

(dowód: zeznania pozwanej A. M. (1) z k. 62v – 63v akt (nagranie z

k. 66 akt) i z k. 178v – 179 akt (nagranie z k. 181 akt)

zeznania świadka B. R. z k. 71v – 72v akt (nagranie

z k. 75 akt)

zeznania świadka Z. R. z k. 72v – 73 akt

(nagranie z k. 75 akt)

Za życia E. i R. K. zapewniali swoje córki, że „wszystko jest załatwione” oraz że A. M. (1) odpowiedzialna będzie za organizację pogrzebu rodziców.

Pomiędzy A. M. (1) a jej siostrami – B. R. i H. M. nigdy nie było żadnych konfliktów na tle finansowym. H. M. nigdy nie miała żadnych pretensji do A. M. (1), że mieszka ona w domu rodziców w G..

(dowód: zeznania pozwanej A. M. (1) z k. 62v – 63v akt (nagranie z

k. 66 akt) i z k. 178v – 179 akt (nagranie z k. 181 akt)

zeznania świadka B. R. z k. 71v – 72v akt (nagranie

z k. 75 akt)

zeznania świadka Z. R. z k. 72v – 73 akt

(nagranie z k. 75 akt)

Obecnie w domu w G. zamieszkuje A. M. (1) wraz ze swoim mężem W. M. (2), ich córką, zięciem i wnukami. Do uzyskania samodzielności mieszkała w nim także druga córka A. M. (1) i W. M. (2).

Parter domu zajmują aktualnie A. M. (1) z mężem W. M. (2), a piętro domu zajmuje ich córka wraz ze swoją rodziną.

Do dnia śmierci w tym domu na piętrze mieszkali spadkodawcy R. K. i E. K..

(dowód: zeznania pozwanej A. M. (1) z k. 62v – 63v akt (nagranie z

k. 66 akt) i z k. 178v – 179 akt (nagranie z k. 181 akt)

zeznania świadka B. R. z k. 71v – 72v akt (nagranie

z k. 75 akt)

zeznania świadka Z. R. z k. 72v – 73 akt

(nagranie z k. 75 akt)

zeznania świadka W. M. (2) z k. 70v – 71v akt

(nagranie z k. 75 akt)

zeznania świadka A. U. z k. 73v – 74 akt (nagranie z

k. 75 akt)

Po śmierci R. K. i E. K. A. M. (1) wraz ze swoim mężem, córką i zięciem ponieśli nakłady na nieruchomość położoną w G., m.in. wykonano remont dachu, wymieniono okna, doprowadzono kanalizację, dokonano wymiany pieca CO, zrobiono remont łazienki i pokoi na piętrze.

Nakłady te zostały pokryte ze środków zarówno A. M. (1) i jej męża, jak również ich córki i zięcia.

Dom w G. wymagał remontu i nadal wymaga prac remontowych.

Dodatkowo około 2 lata temu A. M. (1) wraz z mężem dokonali wykupu działki stanowiącej drogę dojazdową do domu położonego pod adresem (...), za kwotę 35.000 zł.

(dowód: faktury z k. 47 – 48 akt,

zeznania pozwanej A. M. (1) z k. 62v – 63v akt (nagranie z

k. 66 akt) i z k. 178v – 179 akt (nagranie z k. 181 akt)

zeznania świadka B. R. z k. 71v – 72v akt (nagranie

z k. 75 akt)

zeznania świadka Z. R. z k. 72v – 73 akt

(nagranie z k. 75 akt)

zeznania świadka W. M. (2) z k. 70v – 71v akt

(nagranie z k. 75 akt)

zeznania świadka A. U. z k. 73v – 74 akt (nagranie z

k. 75 akt)

A. M. (1) w ostatnich latach życia swoich rodziców sprawowała nad nimi osobistą opiekę, tj. przygotowywała im posiłki, sprzątała w ich części domu, dowoziła ich na niezbędne wizyty lekarskie. Po ich śmierci A. M. (1) poniosła koszty organizacji pogrzebów rodziców, a także koszty pomnika w łącznej wysokości około 32.000 zł.

A. M. (1) ma obecnie 67 lat. Utrzymuje się z emerytury w wysokości około 2.000 zł. A. M. (1) choruje na depresję i nadciśnienie. Miesięczny koszt wykupu niezbędnych leków to około 200 zł. W chwili obecnej A. M. (1) została skierowana na dodatkowe badania pod kątem choroby P. i A..

(dowód: zeznania pozwanej A. M. (1) z k. 62v – 63v akt (nagranie

z k. 66 akt) i z k. 178v – 179 akt (nagranie z k. 181 akt)

zeznania świadka W. M. (2) z k. 70v – 71v akt

(nagranie z k. 75 akt)

zeznania świadka A. U. z k. 73v – 74 akt (nagranie z

k. 75 akt)

zeznania świadka B. R. z k. 71v – 72v akt (nagranie

z k. 75 akt)

zeznania świadka Z. R. z k. 72v – 73 akt

(nagranie z k. 75 akt)

W. M. (1) jest wnukiem E. i R. K.. Jego matka – H. M. była ich najstarszą córką. H. M. zmarła przed swoimi rodzicami – tj. w 2011 r. Po jej śmierci W. M. (1) nie utrzymywał stałego kontaktu ze swoimi dziadkami. Nie był obecny na ich pogrzebach.

W. M. (1) ma 46 lat. Od kilkunastu lat mieszka i pracuje na terenie Wielkiej Brytanii. W. M. (1) na utrzymaniu ma narzeczoną i jej syna, dodatkowo uiszcza 2.000 zł tytułem alimentów na swoje dzieci, które mieszkają w Polsce.

(dowód: zeznania powoda W. M. (1) z k. 179v akt (nagranie

z k. 181 akt)

Sąd zważył, co następuje:

Okoliczności faktyczne w istotnych dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy kwestiach Sąd ustalił w oparciu o dowody przeprowadzone w toku tegoż postępowania, a które zostaną omówione poniżej.

Sąd dał wiarę danym wynikającym z zebranych w sprawie dokumentów, których wiarygodności ani prawdziwości ich treści strony nie kwestionowały. Nadto w toku przeprowadzonego postępowania nie ujawniły się żadne okoliczności, które pozbawiłyby te dane mocy dowodowej.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków A. M. (2), W. M. (2), B. R., Z. R. i A. U..

Wskazać trzeba, że ci świadkowie jako najbliższa rodzina zmarłych E. i R. K. (tj. odpowiednio zięciowie, córka i zięć wnuczki) posiadali ogólną wiedzę na temat relacji rodzinnych pomiędzy zmarłymi a ich córkami, a także na temat ich decyzji co do dysponowania swoim majątkiem. Wszyscy świadkowie zgodnie wskazali, że E. i R. K. w 1980 r. wybudowali dom, w którym zamieszkali wraz ze swoimi córkami – B. R. i A. M. (1). Wszyscy świadkowie potwierdzili także, że A. M. (1) zamieszkała w tym domu wraz ze swoim mężem, następnie mieszkały w nim również ich córki. Ustalono także, że pozwana A. M. (1) wraz ze swoją rodziną zajmowała parter domu, a E. i R. K. jego piętro.

Podkreślić należy, że wszyscy świadkowie wskazali, że około 1976 – 1978r. E. K. otrzymała spadek po swoim ojcu. Żaden ze świadków nie potrafił jednak wskazać w jakiej dokładnie wysokości był ten spadek. Część świadków twierdziła bowiem, że wysokość spadku była znaczna i wystarczyła na budowę domu w G. oraz na sfinansowanie budowy domu H. M. w M. (tak podawali świadkowie W. M. (2), czy B. R.). Inni świadkowie podawali, że kwota tego spadku nie była znaczna, pozwoliła bowiem częściowo na budowę domu w G., ale nie w całości (tak zeznawali świadkowie Z. R., czy A. M. (2)).

Zeznania wskazanych wyżej świadków różniły się także w kwestii, czy i w jakiej wysokości E. i R. K. dokonali darowizn na rzecz swojej córki H. M.. W ocenie Sądu, żaden ze świadków nie posiadał dokładnej wiedzy w tym zakresie. Nadto te okoliczności (przede wszystkim przytaczane przez stronę pozwaną) nie znajdowały również potwierdzenia w innych dowodach, a w szczególności w dowodach z dokumentów.

Wobec powyższego w tejże sprawie nie było możliwe precyzyjne ustalenie w jakiej wysokości spadek otrzymała E. K. oraz czy i jakie kwoty otrzymała z tego spadku w formie darowizn H. M. – o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Świadek A. M. (2) (jako ojciec powoda i jako mąż zmarłej H. M.) wskazał w swoich zeznaniach, że w czasie budowy domu w G., również on z H. M. rozpoczęli budowę swojego domu w M.. Świadek wyjaśnił jakie środki przeznaczył na budowę swojego domu. Świadek przyznał również, że wraz z żoną otrzymali środki od teściów na zakup wyposażenia domu. Zeznania świadka A. M. (2) były spójne i logiczne.

Świadek W. M. (2) (jako mąż pozwanej) wskazał, że mieszka wraz z żoną w G. od 1980 r. oraz że we własnym zakresie wraz z żoną wykończyli parter domu tak, aby móc w nim zamieszkać. Świadek wyjaśnił również jakie wydatki poniesione zostały na remont całego domu po śmierci teściów. Zeznania tego świadka były logiczne i jasne, ponadto korelowały z zeznaniami świadków B. R. i A. U..

Świadek B. R. (jako siostra pozwanej i jako córka E. i R. K.) wskazała, że w jej odczuciu wszystkie trzy (ona, pozwana A. M. (1) i zmarła H. M.) otrzymały od rodziców sprawiedliwe finansowe wsparcie. Świadek wskazała nadto, że H. M. nie miała nigdy pretensji, że pozwana otrzyma dom, a ona działkę. Sąd dał wiarę zeznaniom świadka B. R.. Świadek opisała swoje subiektywne odczucia co do ustaleń pomiędzy rodzicami i córkami (co do decyzji majątkowych rodziców). W toku przeprowadzonego postępowania nie ujawniły się inne okoliczności, które podważyłyby wiarygodność zeznań tegoż świadka.

Świadek Z. R. (jako szwagier pozwanej) potwierdził, że jego teściowie w 1980 r. wybudowali dom w G.. Świadek podał, że dom ten finansowany był ze środków pochodzących ze spadku, ale także z pożyczki. Świadek nie był w stanie wskazać dokładnych kwot spadku otrzymanego przez teściową. Ponadto świadek potwierdził, że teściowie dokonali zakupu mebli do domu H. M. oraz że do jej śmierci nikt nie podejmował rozmów dotyczących rozliczeń, czy darowizn dokonanych na rzecz każdej z sióstr. Zeznania świadka Z. R. były spójne i logiczne.

Świadek A. U. jako zięć pozwanej posiadał wiedzę głównie co do wydarzeń jakie miały miejsce po śmierci E. K. oraz co do nakładów, które zostały dokonane po jej śmierci na dom w G.. Świadek wskazał, że wykonany był remont zarówno parteru, jak i piętra domu oraz wykonano także prace na zewnątrz. Świadek potwierdził, że konieczny był wykup drogi dojazdowej do domu. Świadek wskazał także przybliżoną kwotę kosztów nakładów związanych z wykonanymi remontami, jednocześnie wyjaśniając, że dokładnej kwoty nikt nie liczył, ponieważ nie było takiej potrzeby. Zeznania świadka były jasne i spójne, korelowały one nadto z zeznaniami świadka W. M. (2) oraz zeznaniami pozwanej A. M. (1).

Sąd dał wiarę zeznaniom pozwanej A. M. (1), która opisała relacje rodzinne na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Pozwana wskazała, że wraz z rodzicami E. i R. K. i siostrami – B. R. i zmarłą H. M. tworzyli zgodną, kochającą się rodzinę, w której nie było żadnych sporów, w tym dotyczących rozliczeń finansowych. Pozwana podała również, że w jej odczuciu rodzice byli wobec wszystkich córek sprawiedliwi i w sprawiedliwy sposób wspierali je także finansowo. W ocenie pozwanej, ona otrzymała w spadku dom, a siostry odpowiednio ziemię i środki na budowę domu. Pozwana nie umiała wskazać jednak w jakich wysokościach to wsparcie finansowe miało być udzielone dla matki powoda. Pozwana wyjaśniła również, że dokonała znacznych nakładów na nieruchomość w G. po śmierci rodziców (na remonty oraz na wykup drogi dojazdowej). Pozwana podała także, że to ona w całości poniosła koszty związane z organizacją pogrzebów rodziców oraz zakupem pomników. Zeznania pozwanej były logiczne i wewnętrznie spójne. Nadto relacja pozwanej znalazła oparcie w innych wiarygodnych i przekonujących dowodach.

Sąd dał wiarę zeznaniom powoda W. M. (1). Powód wskazał jaką wiedzę posiada co do składu spadku po swoich dziadkach – przy czym wiedza ta głównie pochodziła z opowiadań jego rodziców, ponieważ w dacie budowy domu czy ewentualnego przekazywania wsparcia finansowego dla jego matki był on kilkuletnim dzieckiem. W. M. (1) przyznał, że mieszka poza granicami kraju, nie odwiedzał dziadków i nie był na ich pogrzebach. Powód podał, że po śmierci dziadków w domu w G. był jedynie raz i nie posiada wiedzy co do remontów tego domu. Powód nie zaprzeczał, że koszty pogrzebu dziadków zostały pokryte przez pozwaną. Relacja powoda była spójna i jasna.

Sąd dał wiarę opinii biegłej M. J., która została sporządzona w sposób rzetelny, zgodnie z zasadami wiedzy i doświadczeniem zawodowym biegłej, a nadto zawierała jasno i należycie umotywowane wnioski.

Biegła określiła wartość rynkową nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr (...), położonej w G. według jej stanu na dzień śmierci E. i R. K. i wskazała, że wynosi ona 400.000 zł.

W ocenie Sądu orzekającego, opinia biegłej M. J. była spójna, niesprzeczna oraz jasna. Nadto swoje stanowisko zawarte w opinii biegła w należyty sposób uzasadniła.

Wskazać trzeba, że w wyznaczonym terminie strony nie zgłosiły zarzutów do tej opinii. Mając to na względzie Sąd dał wiarę opinii biegłej i na jej podstawie czynił ustalenia faktyczne w tejże sprawie.

W przedmiotowej sprawie powód W. M. (1) domagał się od pozwanej A. M. (1) zapłaty zachowków po zmarłych dziadkach E. i R. K. w wysokości odpowiednio: kwota 50.125 zł i kwota 33.416,67 zł.

Pozwana A. M. (1) kwestionowała żądanie pozwu co do zasady i co do wysokości.

W myśl przepisu art. 991 § 1 k.c. zstępnemu, który byłby powołany do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

W niniejszej sprawie powód W. M. (1) domagał się od pozwanej A. M. (1) zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku, jako spadkobierca ustawowy swoich dziadków – E. i R. K..

W. M. (1) był wnukiem E. i R. K.. Testamentami z dnia 24 kwietnia 2012 r. E. i R. K. powołali do spadku po sobie swoją córkę A. M. (1). Poza A. M. (1) spadkodawcy posiadali jeszcze dwie córki – B. R. i H. M.. H. M. zmarła przed swoimi rodzicami. Powód nabył spadek po swojej matce H. M.. Nadto w razie dziedziczenia ustawowego po E. i R. K. powód nabyłby udział w spadku po swoich dziadkach przypadający jego matce.

Pozwana A. M. (1) podniosła w tejże sprawie, że H. M. otrzymała za swojego życia darowizny dokonane przez E. i R. K., które przekraczały wartość żądanej przez powoda należności z tytułu zachowku. Wobec tego, zdaniem pozwanej, żądanie pozwu nie zasługiwało na uwzględnienie.

Wskazać w tym miejscu należy, że brak było uzasadnionych i przekonujących podstaw do uznania, że E. i R. K. dokonali na rzecz matki powoda – H. M. darowizn w wysokości, która pokryłaby koszt budowy domu w M.. Twierdzenia w tym zakresie zarówno pozwanej, jak i świadków, ograniczały się do bardzo ogólnych stwierdzeń, że rodzice pozwanej byli sprawiedliwi wobec swoich córek oraz że żadnej by nie skrzywdzili na tle majątkowym. Nie sposób było jednak w żaden sposób ustalić, czy w faktycznie i w jakiej ewentualnie wysokości E. i R. K. poczynili darowizny na rzecz H. M. za jej życia. Wskazać trzeba, że ani pozwana, ani przesłuchani w sprawie świadkowie, nie widzieli przekazywania na rzecz H. M. środków finansowych przez spadkodawców. Nadto ani pozwana, ani świadkowie, nie słyszeli rozmów pomiędzy spadkodawcami a H. M. o przekazaniu środków finansowych, a w szczególności na budowę jej domu w M.. Nie można pomijać tego, że świadek A. M. (2) w swoich zeznaniach podał jakie środki zostały przeznaczone na budowę domu w M..

Podkreślenia wymaga jeszcze to, że jak wynika z akt sprawy, ważne decyzje finansowe porządkujące skład majątku spadkodawcy podjęli już po śmierci córki H. M. (zmarłej w 2011 r.). Oboje spadkodawcy bowiem spisali swoje testamenty w dniu 24 kwietnia 2012 r., w których do całości spadku powołali córkę A. M. (1). Nadto również w 2012 r. darowali oni nieruchomość gruntową na rzecz drugiej córki B. R.. W 2012 r. B. R. zrzekła się dziedziczenia po swoich rodzicach.

W tym stanie rzeczy Sąd orzekający nie miał przekonujących i wiarygodnych podstaw do ustalenia, że E. i R. K. dokonywali darowizn na rzecz H. M. za jej życia, ani do ustalenia w jakiej ewentualnie wysokości te darowizny przekazano. Wobec tego Sąd nie zgodził się z twierdzeniami pozwanej, iż matka powoda otrzymała od swoich rodziców darowizny, które przekraczałyby wartość zachowku dochodzonego w tej sprawie przez powoda (następcy prawnego H. M.). Te twierdzenia pozwanej nie znalazłby bowiem oparcia w innych wiarygodnych i obiektywnych dowodach.

Nadto w tym miejscu dodać trzeba, że pozwana w tejże sprawie nie wykazała także wysokości wydatków faktycznie poniesionych na organizację pogrzebu rodziców oraz na wykonanie pomnika.

Podnieść w tym miejscu trzeba, że instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, wymienionych w przepisie art. 991 § 1 k.c. przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości ich udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Zachowek stanowi bowiem minimum zagwarantowanego udziału w spadku spadkobiercy ustawowemu.

Wskazać trzeba, że w sprawie o zachowek zastosowanie może mieć przepis art. 5 k.c. i prowadzić w określonych okolicznościach do całkowitego pozbawienia uprawnionego możliwości dochodzenia roszczenia z tego tytułu. Zastosowanie przepisu art. 5 k.c. nie jest bowiem wykluczone do spadkowych praw podmiotowych.

Podkreślić należy, że klauzula zasad współżycia społecznego, o jakiej mowa w przepisie art. 5 k.c. może być stosowana w tych przypadkach, w których zastosowanie przepisów prawa prowadziłoby do wydania niesłusznego i nieakceptowalnego orzeczenia. W razie nadużycia roszczenia o zachowek, jego wysokość może być wyjątkowo obniżona na podstawie art. 5 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV CK 215/03,), a nawet zredukowana do zera (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2012 r., sygn. akt I CSK 75/12).

Wskazać w tym miejscu trzeba, że ocena Sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa, nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych. Pozbawienie osoby uprawnionej prawa do zachowku możliwe jest z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy, jak również w stosunku do zobowiązanego do wypłaty zachowku (por. wyrok postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2019r., sygn. akt I CSK 271/19).

Należy mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku, przysługują mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą. Nie bez znaczenia jest też i to, że służą one urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, że nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych.

W ocenie Sądu orzekającego, w przedmiotowej sprawie zachodzą podstawy, aby w świetle zasad i wartości moralnych, powszechnie społecznie akceptowanych, żądanie powoda W. M. (1) w przedmiocie zapłaty należności z tytułu zachowku po jego dziadkach E. i R. K., uwzględnić jedynie w części i oddalić w pozostałym zakresie.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga to, że jedyny składnik spadku po E. i R. K. stanowiła nieruchomość – dom w G. wybudowany w 1980 r. Dom ten – co było bezsporne – od początku był domem dwurodzinnym i to pozwana A. M. (1) wraz ze swoim mężem uczestniczyła w jego wykończeniu. A. M. (1) z własnych środków finansowych pokryła koszty związane z wykończeniem parteru domu, w którym mieszkała od samego początku (a w tym przez wiele lat z małoletnimi dziećmi). W konsekwencji wskazać należy, że to w bardzo dużej części dzięki wydatkom poniesionym przez pozwaną i jej rodzinę w skład schedy zachowkowej wszedł ten cenny składnik majątkowy. To również pozwana wraz ze swoją rodziną dokonała nakładów na generalny remont nieruchomości już po śmierci rodziców. Nie można pomijać, że ta nieruchomość wymagała oraz nadal wymaga wykonania prac remontowych.

Z ustaleń poczynionych w sprawie wynikało także, że pozwana A. M. (1) sprawowała osobistą opiekę nad rodzicami (dziadkami powoda) w ostatnich latach ich życia. To pozwana udzielała im pomocy w czynnościach dnia codziennego – gotowała, sprzątała, robiła zakupy, jeździła na wizyty lekarskie. Te okoliczności jasno wynikały z przeprowadzonych w sprawie dowodów. Nadto strona powodowa tych okoliczności w toku przeprowadzonego postępowania nie podważyła.

Nie sposób porównać zatem tej postawy pozwanej do postawy powoda, który przez wiele lat nie utrzymywał żadnego kontaktu z dziadkami, nie był nawet na ich pogrzebach. W tym stanie rzeczy obciążenie pozwanej obowiązkiem zapłaty wysokiego zachowku na rzecz powoda, wydaje się niesprawiedliwe.

Zaznaczyć trzeba, że nieruchomość, która stanowiła skład spadku po zmarłych dziadkach powoda, przedstawia znaczną wartość. Jednakże nie można pomijać, że jej podstawowym przeznaczeniem jest zapewnienie pozwanej i jej rodzinie miejsca do życia. Pozwana, jej mąż, jej córka, zięć i wnuki mieszkają w domu w G.. Nie mają oni innego mieszkania. Dla pozwanej od początku ta nieruchomość stanowiła dom rodzinny. Nadto dla spadkodawców ta nieruchomość także stanowiła miejsce do życia oraz do zaspokajania ich potrzeb mieszkaniowych. Wskazać trzeba, że pozwana nie czerpała żadnego dochodu z tej nieruchomości. Nadto pozwana nie wykorzystywała, ani nie wykorzystuje, tej nieruchomości w celach inwestycyjnych.

Wobec tego nie można tej sytuacji utożsamiać z sytuacją, w której pozwana miałaby na rachunku bankowym dostępne środki w wysokości 400.000 zł, którymi mogłaby łatwo dysponować. Ta nieruchomość nie stanowi bowiem określonej kwoty na rachunku bankowym, która może być wypłacona i dowolnie zadysponowana przez jej właściciela. Wskazać bowiem należy, że wartość nieruchomości nie jest odczuwalna dla właściciela aż do czasu jej sprzedaży.

Nadto jak wynika z ustaleń poczynionych w sprawie sytuacja majątkowa i zdrowotna pozwanej jest trudna. Pozwana jest bowiem emerytką. Nie uzyskuje ona świadczenia emerytalnego w znacznej wysokości. Nadto pozwana zmaga się z problemami ze zdrowiem.

W świetle powyższego na podstawie przepisu art. 5 k.c. Sąd uwzględnił żądanie powoda w części, ograniczając jego wysokość do ¼ części należnego zachowku, co przeprowadzono w następujący sposób:

a)  zachowek po R. K.:

⚫

w skład spadku po R. K. wchodziła ½ część nieruchomości o wartości 400.000 zł, a zatem kwota 200.000 zł (400.000 zł / 2),

⚫

w przypadku braku dziedziczenia testamentowego powód dziedziczyłby spadek po R. K. w 1/3 części,

⚫

wysokość zachowku wynosi 1/6, a zatem 200.000 zł x 1/6 = 33.333.33 zł,

⚫

33.333,33 zł x 1/4 = 8.333,33 zł (tj. należna część zachowku po R. K.);

b)  zachowek po E. K.:

⚫

w skład spadku po E. K. wchodziła ½ część nieruchomości o wartości 400.000 zł, a zatem 200.000 zł (400.000 zł / 2),

⚫

w przypadku braku dziedziczenia testamentowego powód dziedziczyłby spadek po E. K. w 1/2 części,

⚫

wysokość zachowku wynosi 1/4, a zatem 200.000 zł x 1/4 = 50.000 zł,

⚫

50.000 zł x 1/4 = 12.500 zł (tj. należna część zachowku po E. K.).

Łącznie zatem zachowek po E. i R. K. wynosił 83.333,33 zł, a ¼ część tej kwoty to 20.833,33 zł. W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie spełniły się przesłanki, aby roszczenie powoda o zapłatę zachowku uwzględnić w części, a w pozostałej części oddalić je w oparciu o przepis art. 5 k.c. (z uwagi na zasady współżycia społecznego). W świetle ustaleń poczynionych w tejże sprawie wzbogacenie powoda kosztem pozwanej z tytułu przysługującego mu roszczenia o zachowek po zmarłych dziadkach, byłoby zupełnie nieuzasadnione pod względem etycznym.

Mając na względzie powyższe Sąd zasądził na rzecz powoda W. M. (1) kwotę 8.333,33 zł tytułem zachowku po R. K. oraz kwotę 12.500 zł tytułem zachowku po E. K. – łącznie zasądzono na rzecz powoda kwotę 20.833,33 zł. W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone.

Podstawę prawną tegoż rozstrzygnięcia stanowiły przepisy art. 991 § 1 k.c. w zw. z art. 5 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie przepisu art. 100 k.p.c. – .

Powód wygrał niniejszą sprawę w 25 %, a pozwana wygrała tę sprawę w 75 %.

Na koszty poniesione przez powoda składały się: opłata od pozwu – 4.178 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł, koszty zastępstwa procesowego – 5.400 zł oraz zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłego – 2.000 zł. Łącznie 11.595 zł, a 25 % tych kosztów to kwota 2.898,75 zł.

Na koszty poniesione przez pozwaną składały się: opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł, koszty zastępstwa procesowego – 5.400 zł oraz zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłego – 1.972,80 zł. Łącznie 7.389,80 zł, a 75 % tych kosztów to kwota 5.542,35 zł.

Różnica pomiędzy wskazanymi wyżej kwotami, tj. 5.542,35 zł – 2.898,75 zł, to kwota 2.643,60 zł. Kwota ta została zasądzona od powoda na rzecz pozwanej tytułem zwrotu kosztów procesu.

sędzia Alicja Tułodziecka