Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Kwidzynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2024 roku

Sąd Rejonowy w Kwidzynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Alicja Tułodziecka

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2024 r. w Kwidzynie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S.A. w W.

przeciwko M. W.

o zapłatę

oddala powództwo.

sędzia Alicja Tułodziecka

Sygn. akt: I C 628/23 upr.

UZASADNIENIE

Powód (...) S.A. w W. wniósł pozew przeciwko M. W. o zapłatę na swoją rzecz kwoty 1.501,17 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Powód domagał się także zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu swojego pozwu powód wskazał, że w dniu 31 sierpnia 2022 r. zawarł z pozwanym umowę kredytu, na podstawie której udostępniono pozwanemu środki w wysokości 1.466,92 zł. Wskazano, że wobec opóźnienia pozwanego w spłacie kredytu powód skierował do pozwanego ostateczne wezwanie do zapłaty. Wskazano, że następnie wobec braku zapłaty, bank wypowiedział wobec pozwanego umowę pismem z dnia 29 grudnia 2022 r.

Powód podał także, że na kwotę dochodzoną pozwem składają się: niespłacony kapitał w wysokości 1.466,92 zł oraz odsetki umowne za opóźnienie w wysokości 34,25 zł.

(pozew z k. 2 – 4 akt)

W dniu 07 sierpnia 2023 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Kwidzynie w I Wydziale Cywilnym w sprawie I Nc 955/23 wydał nakaz zapłaty, w którym uwzględnił w całości roszczenie dochodzone pozwem.

Od tego nakazu zapłaty pozwany M. W. wniósł sprzeciw, zaskarżając go w całości.

W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany wskazał, że umowa z dnia 31 sierpnia 2022 r., o której mowa w pozwie, została podpisana w wyniku przestępstwa popełnionego na jego szkodę. Pozwany wskazał, że posiada orzeczenie o lekkim upośledzeniu umysłowym i nie jest w stanie racjonalnie ocenić sytuacji oraz intencji ludzi.

Pozwany wyjaśnił, że został zastraszony i zmuszony pod groźbą pobicia do udostępnienia swoich danych w celu zakupu aparatu telefonicznego wraz z podpisaniem umowy zintegrowanej kredytu na zakup towaru/usługi (...). Pozwany podał, że sprawcą wyłudzenia był A. B., który jest także faktycznym użytkownikiem zakupionego aparatu telefonicznego. Pozwany podniósł, że obecnie w Prokuraturze Rejonowej w Kwidzynie toczy się postępowanie w sprawie wyłudzenia danych i wyrządzenia szkody na jego osobie.

Mając na uwadze powyższe pozwany wniósł o oddalenie powództwa i scedowanie roszczeń na A. B..

(sprzeciw z k. 42 – 44 akt)

W odpowiedzi na sprzeciw powód (...) S.A. w W. podtrzymał żądanie pozwu w całości.

(pismo z k. 53 – 57 akt)

Sąd ustalił, co następuje:

M. W. posiada o orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydane w dniu 20 kwietnia 2023 r.

Niepełnosprawność u M. W. istnieje od urodzenia, a przyczyna niepełnosprawności jest oznaczona symbolem 01 – U (upośledzenie umysłowe). Orzeczenie zostało wydane do dnia 30 kwietnia 2029 r.

M. W. zaczął mówić w wieku 7 lat, uczęszczał do klasy specjalnej w szkole podstawowej, a następnie do szkoły zawodowej. M. W. mieszka wraz z rodzicami i rodzeństwem.

Od czerwca 2023 r. M. W. pracuje przy sortowaniu warzyw.

M. W. nie jest ubezwłasnowolniony, jednak wymaga pomocy rodziców przy poważniejszych decyzjach.

(dowód: orzeczenie z k. 45 akt,

zeznania pozwanego M. W. z k. 72v – 73v akt (nagranie z k. 74 akt) i z k. 87v – 88 akt (nagranie z k. 89 akt)

W odniesieniu do wyników osób w przedziale wiekowym od 17,6 do 19,5 lat M. W. z prawdopodobieństwem 85 % uzyskuje wynik wskazujący, że jego możliwości intelektualne są poniżej przeciętnej w stosunku do grupy odniesienia.

M. W. przejawia umiarkowanie niską tendencję do postrzegania, zapamiętywania i odtwarzania spostrzeżeń. Na materiale prostym, niewzbudzającym emocji badany uzyskuje wyniki wskazujące na funkcje umysłowe działające w dolnych granicach normy. Natomiast jeżeli zadanie opiera się na materiale opartym na wywoływaniu emocji, wówczas uzyskiwane wyniki oscylują poniżej normy wiekowej.

(dowód: akta Sądu Rejonowego w Kwidzynie II Wydziału Karnego, sygn. akt II K 266/24,

opinia sądowo – psychologiczna z k. 91 – 96 akt)

W dniu 31 sierpnia 2022 r. A. B., który był znajomym M. W., grożąc mu, że będzie nękany i nachodzony, nakazał mu zawrzeć na swoje dane osobowe umowę kredytu na zakup telefonu komórkowego oraz na usługi telekomunikacyjne. Jednocześnie A. B. wskazał, że to on będzie spłacał raty tego kredytu.

M. W., będąc pod wpływem groźby, udał się wraz z A. B. do sklepu (...), który znajduje się w Centrum Handlowym (...) w K., gdzie zawarł umowę na zakup telefonu komórkowego podając swoje dane, tj. imię, nazwisko, pesel, nr dowodu osobistego, e-mail i numer telefonu. Natomiast adres zameldowania i adres korespondencyjny został wskazany przez A. B. jako: ul. (...), który był ówczesnym adresem zamieszkania jego partnerki. M. W. zatwierdził na swoim telefonie komórkowym zawarcie umowy – nie czytał jednak treści, które zatwierdzał, nie rozumiał ich. Gdy pracownik sklepu pytał o dane, np. dotyczące zatrudnienia, wysokości dochodu – odpowiedzi udzielał A. B., wskazując fałszywe dane.

M. W. w tamtym czasie nigdzie nie pracował.

M. W. nie informował nikogo o podpisaniu tej umowy pod wpływem gróźb ze strony A. B..

M. W. obawiał się A. B..

(dowód: zeznania pozwanego M. W. z k. 72v – 73v akt

(nagranie z k. 74 akt) i z k. 87v – 88 akt (nagranie z k. 89 akt)

Zgodnie z treścią umowy zintegrowanej z dnia 31 sierpnia 2022 r. o nr (...) (...) S.A. w W. udzielił M. W. kredytu na zakup:

a)  smartfona (...) – za cenę w kwocie 649 zł,

b)  folii do smartfona I. – za cenę w kwocie 53,29 zł,

c)  usługi naklejenia folii I. na smartfona – za cenę w kwocie 35,71 zł,

d)  usługi ubezpieczeniowe:

⚫

„przedłuż gwarancję wariant pełny” – za kwotę 260 zł,

⚫

„pakiet pomoc” – za kwotę 185 zł,

⚫

polisa raty pod ochroną (wariant zdrowie, praca i rodzina) – za kwotę 283,92 zł.

Łączna cena nabycia towarów i usług wynosiła 1.466,92 zł. Umowa została zawarta na okres 24 miesięcy. Płatność pierwszej raty nastąpić miała 27 września 2022 r., a ostatniej raty do dnia 27 sierpnia 2024 r.

M. W. przy zawarciu tej umowy oświadczył, że jego źródłem dochodu jest umowa o pracę na czas nieokreślony, gdzie osiąga dochód w wysokości 4.500 zł.

(dowód: umowa z k. 14 – 18 akt,

wniosek z k. 59 akt,

potwierdzenie zawarcia umowy z k. 60 akt,

harmonogram spłat z k. 62 – 63 akt,

historia rachunku z k. 64 – 67 akt)

Po zawarciu tej umowy A. B. zabrał zakupiony telefon komórkowy. M. W. nigdy nie był w jego posiadaniu.

A. B. nie dokonał spłaty wskazanego wyżej zobowiązania.

W związku z brakiem spłaty Bank przesłał M. W. na adres ul. (...) w K.:

⚫

w dniu 13 października 2022 r. wezwanie do zapłaty zaległej raty w wysokości 61,76 zł,

⚫

w dniu 19 listopada 2022 r. ostateczne wezwanie do zapłaty przed wypowiedzeniem,

⚫

w dniu 29 grudnia 2022 r. oświadczenie o wypowiedzeniu umowy,

⚫

w dniu 20 lutego 2023 r. przedsądowe wezwanie do zapłaty kwoty 1.486,47 zł.

Wszystkie wskazane wyżej przesyłki zostały zwrócone z uwagi na brak ich odbioru przez adresata.

(dowód: szczegółowa historia z k. 28 – 30 akt,

historia rachunku z k. 58 akt,

wezwanie z k. 19 – 20 akt,

zwrócona przesyłka z k. 21 akt,

wypowiedzenie z k. 22 – 23 akt,

zwrócona przesyłka z k. 24 akt,

wezwanie z k. 25 akt,

wydruk śledzenia przesyłki z k. 26 akt,

wezwanie z k. 61 akt)

W dniu 09 czerwca 2023 r. A. B. podpisał oświadczenie, że w dniu 31 sierpnia 2022 r. z uwagi na brak zdolności kredytowej poprosił M. W., aby zawarł umowę z (...) oraz (...) na zakup smartfona wraz z przedłużoną gwarancją oraz na świadczenie usług telekomunikacyjnych. W tym piśmie A. B. dodał, że nie spłacił rat wynikających z tych umów oraz, że kilka tygodni po zakupie wyrzucił kartę sim, a telefon sprzedał w lombardzie.

(dowód: oświadczenie z k. 46 akt)

Wyrokiem nakazowym z dnia 04 czerwca 2024 r. Sąd Rejonowy w Kwidzynie II Wydział Karny w sprawie II K 266/24 uznał A. B. za winnego popełnienia czynu, polegającego na tym, że w dniu 31 sierpnia 2022 r. w K. działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej stosując groźbę bezprawną wobec M. W. oraz wykorzystując jego niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania, zmusił M. W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, tj. zawarcia umów:

a)  kredytu na kwotę 4.198,12 zł nr (...) z (...) S.A. na zakup towarów w postaci telefonu komórkowego Smartfon (...) oraz do wydania mu przedmiotowego telefonu komórkowego,

b)  o świadczenie usług telekomunikacyjnych nr (...) z (...) oraz wydania mu kart SIM,

tj. o popełnienie czynów kwalifikowanych z art. 191 § 1 k.k. w zb. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

W tym wyroku Sąd orzekł wobec A. B. karę łączną ograniczenia wolności w wymiarze 1 roku i 6 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 24 godzin miesięcznie.

Wyrok był prawomocny.

(dowód: dokumenty znajdujące się w aktach Sądu Rejonowego w Kwidzynie II Wydziału Karnego, sygn. akt: II K 266/24, w tym wyrok nakazowy z dnia 04 czerwca 2024 r. z k. 144 akt)

Sąd zważył, co następuje:

Okoliczności faktyczne w istotnych dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy kwestiach Sąd ustalił na podstawie danych wynikających z zebranych w sprawie dokumentów, dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy II K 266/24 oraz na podstawie zeznań pozwanego M. W..

Sąd uznał za wiarygodne dane wynikające z zebranych w sprawie dokumentów. Wskazać w tym miejscu trzeba, iż strony w toku sprawy nie kwestionowały wiarygodności oraz prawdziwości danych wynikających z tych dokumentów, a nadto Sąd orzekający nie znalazł innych podstaw, aby tym danym odmówić mocy dowodowej.

Sąd orzekający uznał za wiarygodne zeznania złożone przez pozwanego M. W.. Pozwany szczegółowo opisał okoliczności zawarcia umowy kredytu w dniu 31 sierpnia 2022 r. Pozwany opisał także rolę A. B. przy zawarciu tejże umowy. Pozwany opisał także swój stan zdrowia. Zeznania pozwanego były jasne i spójne.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka A. B. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 3 k.p.c. jako nieprzydatny, ponieważ wszelkie okoliczności faktyczne istotne w niniejszej sprawie zostały ustalone na podstawie zgromadzonych dokumentów. Nadto wobec treści prawomocnego wyroku Sądu karnego z dnia 04 czerwca 2024 r. (sygn. akt II K 266/24) wskazać trzeba, że przesłuchiwanie tego świadka było zbędne.

W przedmiotowej sprawie powód domagał się od pozwanego zapłaty na swoją rzecz kwoty 1.501,17 zł. Powód podnosił, że pozwany zawarł umowę kredytu, z której obowiązków się nie wywiązał.

Pozwany M. W. w niniejszej sprawie kwestionował żądanie pozwu co do zasady. Pozwany wskazywał, że do zawarcia tej umowy doszło, ponieważ został zmuszony przez A. B.. Pozwany podnosił, że A. B. popełnił na jego szkodę przestępstwo.

W ocenie Sądu, w świetle ustaleń poczynionych w przedmiotowej sprawie żadnych wątpliwości nie budziły okoliczności w jakich doszło do podpisania umowy kredytu z dnia 31 sierpnia 2022 r. – zważywszy, że okoliczności tego zdarzenia oraz wina A. B. zostały ustalone w toku postępowania karnego w sprawie II K 266/24 (potwierdzone prawomocnym wyrokiem skazującym wydanym przez Sąd Rejonowy w Kwidzynie z dnia 04 czerwca 2024 r.), co wiązało Sąd orzekający w tym postępowaniu.

Wskazać w tym miejscu trzeba, że zgodnie z treścią przepisu art. 11 zdanie pierwsze k.p.c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Ten przepis określa prejudycjalność, czyli moc wiążącą prawomocnych wyroków karnych skazujących. Sąd cywilny związany jest ustaleniami dotyczącymi popełnienia przestępstwa – a więc okolicznościami składającymi się na jego stan faktyczny, czyli osobą sprawcy, przedmiotem przestępstwa oraz czynem przypisanym oskarżonemu – które znajdują się w sentencji wyroku. Oznacza to, że sąd rozpoznając sprawę cywilną musi przyjąć, że skazany popełnił przestępstwo przypisane mu wyrokiem karnym (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1977 r., sygn. akt IV PR 63/77). Związanie wymienionymi ustaleniami dotyczy jedynie prawomocnych wyroków karnych skazujących. Przepis art. 11 k.p.c. odnosi się do sytuacji, w której postępowanie karne zostało już prawomocnie zakończone. Istota związania sądu cywilnego prawomocnym wyrokiem karnym skazującym polega na niedopuszczalności dokonywania przez sąd odmiennych ustaleń niż dokonane w wyroku karnym.

Z ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie wynika, że A. B. został uznany za winnego i następnie skazany m.in. za czyn z art. 191 § 1 k.k. w zb. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., polegający na tym, że w dniu 31 sierpnia 2022 r. w K. działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej stosując groźbę bezprawną wobec M. W. oraz wykorzystując jego niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania, zmusił M. W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, tj. do zawarcia umowy kredytu na kwotę 4.198,12 zł nr (...) z (...) S.A. na zakup towarów w postaci telefonu komórkowego Smartfon (...) oraz do wydania mu przedmiotowego telefonu komórkowego. Wskazać należy, że ten wyrok uprawomocnił się dnia 04 lipca 2024 r.

Wobec tego Sąd orzekający w niniejszej sprawie był związany ustaleniami tego prawomocnego wyroku skazującego co do osoby sprawcy, przedmiotu przestępstwa oraz czynu przypisanego oskarżonemu i nie był uprawniony do ponownego badania okoliczności popełnienia przestępstwa opisanego w prawomocnym wyroku skazującym wydanym przeciwko A. B..

Wskazać w tym miejscu jeszcze trzeba, że z ustaleń poczynionych w tejże sprawie wynika, iż pozwany M. W. posiada o orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydane w dniu 20 kwietnia 2023 r. – przy czym niepełnosprawność pozwanego istnieje od urodzenia z powodu upośledzenia umysłowego. Orzeczenie o niepełnosprawności zostało wydane do dnia 30 kwietnia 2029 r.

M. W. nie jest ubezwłasnowolniony, jednak wymaga pomocy rodziców przy poważniejszych decyzjach.

Z kolei z opinii biegłego psychologa (sporządzonej na potrzeby postępowania karnego, ale z której dowód Sąd przeprowadził także w tej sprawie) wynika, że w odniesieniu do wyników osób w przedziale wiekowym od 17,6 do 19,5 lat M. W. z prawdopodobieństwem 85 % uzyskuje wynik wskazujący, że jego możliwości intelektualne są poniżej przeciętnej w stosunku do grupy odniesienia. Nadto ustalono, że M. W. przejawia umiarkowanie niską tendencję do postrzegania, zapamiętywania i odtwarzania spostrzeżeń.

Wobec powyższego należało ocenić ważność oświadczenia złożonego przez pozwanego M. W. przy zawarciu umowy kredytu z powodowym Bankiem w dniu 31 sierpnia 2022 r.

W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z treścią przepisu art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Stan wyłączający świadomość to brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Z kolei stan wyłączający swobodę podjęcia lub wyrażenia woli polega na tym, że osoba podejmująca decyzję i wyrażająca ją na zewnątrz z przyczyn wewnętrznych jest zafiksowana na określonym rozwiązaniu i mimo świadomości istnienia innych i to być może bardziej odpowiadających jej możliwości nie może pokonać wewnętrznego przymusu postąpienia w określony sposób (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2016 r., sygn. akt V CSK 578/15).

Sformułowanie przepisu art. 82 k.c. wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Stan psychiczny do podejmowanego zachowania się i jego skutków opiera się na dwóch momentach tj. przewidywania i woli. Oba te momenty zakładają istnienie nieupośledzonego działania funkcji psychicznych, pozwalające na właściwe rozeznanie znaczenia i skutków swego zachowania oraz pokierowania swoim postępowaniem. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, a zatem nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 lutego 2006r., sygn. akt IV CSK 7/05, opublikowany w bazie prawnej LEX nr 180191; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2010 r., sygn. akt II CSK 147/10, opublikowany w bazie prawnej LEX nr 621139, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2021 r., sygn. akt II CSK 459/21, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2016 r., sygn. akt V CSK 578/15).

Mając na uwadze powyższe rozważania oraz dokonane w sprawie ustalenia faktyczne Sąd orzekający nie miał żadnych wątpliwości, że pozwany M. W., zawierając sporną umowę kredytu, działał w stanie wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w rozumieniu przepisu art. 82 k.c.

Należy bowiem uwzględnić, że pozwany jest osobą ze stwierdzoną niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym. Możliwości intelektualne pozwanego są poniżej przeciętnej w stosunku do jego wiekowej grupy odniesienia. Nie można pomijać także stresu związanego z podpisaniem umowy kredytu. Pozwany podał, że po raz pierwszy podpisywał taką umowę. Pozwany przyznał, że nie czytał jej treści. Ponadto podnieść trzeba, że z uwagi na niepełnosprawność pozwanego, ta umowa nie byłaby dla niego zrozumiała.

Co istotne, nie można pomijać presji osoby trzeciej (tj. A. B.) wobec pozwanego, aby doprowadzić do zawarcia tej umowy – przy czym rola i działanie A. B. przy zawarciu tej umowy jednoznacznie wynika z prawomocnego wyroku Sądu karnego.

Te okoliczności jasno wskazują, że w dniu zawarcia umowy kredytu pozwany nie miał kontroli oraz nie panował nad sytuacją, w jakiej się znalazł. Tym samym ta sytuacja wyczerpuje przesłanki wskazane w przepisie art. 82 k.c.

W ocenie Sądu orzekającego, oświadczenie złożone przez pozwanego przy zawarciu umowy kredytu z sierpnia 2022 r. należało ocenić także w świetle treści przepisu art. 87 k.c. – tj. złożenie oświadczenia woli pod wpływem groźby bezprawnej.

Poprzez groźbę w ujęciu tego przepisu rozumieć należy taki przypadek, gdy oświadczenie woli jednej osoby zostało złożone pod wpływem obawy wywołanej przez inną osobę w następstwie groźby bezprawnej. Chodzi tutaj o przypadek wady oświadczenia woli polegający na tym, że pod wpływem bezpośredniego przymusu składający oświadczenie wyraża na zewnątrz wolę zgodną z intencją grożącego, choć nie powziąłby przejawionej na zewnątrz decyzji, gdyby nie był do tego zmuszony bezprawną groźbą. Groźba jest działaniem celowym, skierowanym na zmuszenie zagrożonego, wbrew jego woli, do złożenia określonego oświadczenia woli. Pomiędzy groźbą a podjęciem odpowiedniego zachowania przez zagrożonego musi istnieć związek przyczynowy. Z kolei bezprawność groźby polega na sprzecznym z prawem działaniem grożącego lub wykorzystaniu działania formalnie zgodnego z prawem do osiągnięcia celu, dla którego prawo to nie przysługuje (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002 r., sygn. akt I CKN 1134/99).

Przenosząc te uwagi na grunt niniejszej sprawy wskazać trzeba, że A. B. zastosował wobec pozwanego groźbę bezprawną, która doprowadziła pozwanego do złożenia oświadczenia woli przy zawarciu umowy kredytu w dniu 31 sierpnia 2022 r. Pozwany odczuwał realne zagrożenie ze strony A. B. i w następstwie tego złożył oświadczenie o zawarciu umowy kredytu z powodowym Bankiem. Ta decyzja została wymuszona na pozwanym. Podkreślenia wymaga to, że A. B. został prawomocnie skazany za to, że w celu osiągnięcia korzyści majątkowej stosując groźbę bezprawną wobec M. W. oraz wykorzystując jego niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania, zmusił M. W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, tj. do zawarcia wskazanej wyżej umowy kredytu z (...) S.A.

Wskazać w tym miejscu trzeba, że uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli przysługuje temu, kto złożył je pod wpływem błędu, podstępu lub groźby. Ma ono charakter prawokształtujący. Jego wykonanie następuje w drodze jednostronnej czynności prawnej polegającej na złożeniu przez uprawnionego oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych wcześniejszego oświadczenia wchodzącego w skład wadliwej czynności prawnej.

Podnieść trzeba, że każde oświadczenie zainteresowanego, wyrażające w sposób jasny wolę uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia, będzie wystarczające. Składający oświadczenie nie ma obowiązku używania szczególnych słów i formułek, może użyć sformułowania „uchylam się” albo w inny sposób wyrazić wolę uchylenia się od skutków oświadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2010 r., sygn. akt II CSK 239/09).

Nie budzi zastrzeżeń, iż oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych błędu złożone może być także w piśmie procesowym.

Termin do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby rozpoczyna bieg od chwili, gdy stan obawy ustał. Stan obawy ustaje, gdy nieprawdopodobne staje się spełnienie groźby, a także gdy groźba zostaje spełniona.

W przedmiotowej sprawie Sąd uznał, że oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego w dniu 31 sierpnia 2022 r. oświadczenia woli zostało wyrażone przez pozwanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty – pismo pozwanego z dnia 16 sierpnia 2023 r. Zaznaczyć należy, że wcześniej pozwany złożył zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez A. B. na jego szkodę i opisał okoliczności tego zdarzenia z dnia 31 sierpnia 2022 r., a zatem od tego momentu można uznać, że stan obawy pozwanego ustał.

W tym stanie rzeczy podnieść należy, że pozwany M. W. skutecznie uchylił się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem groźby.

W ocenie Sądu orzekającego, w świetle zebranego materiału dowodowego i poczynionych powyżej rozważań nie budziło wątpliwości, iż pozwany nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania wynikające z umowy kredytu zawartej w dniu 31 sierpnia 2022 r.

W przedmiotowej sprawie Sąd orzekający – mając na uwadze okoliczności dotyczące sytuacji osobistej i zdrowotnej pozwanego – uznał, iż tę sprawę należało rozpatrzeć także pod kątem zgodności dochodzonego roszczenia z treścią przepisu art. 5 k.c. Przepis ten ma zresztą zastosowanie z urzędu bez względu na to, czy został podniesiony zarzut nadużycia prawa podmiotowego.

Dodać jeszcze w tym miejscu należy, że na gruncie przedmiotowej sprawy pozwany M. W. miałby zawrzeć umowę kredytu jako konsument. Zaznaczyć zatem należy, że strona będąca konsumentem wymaga szczególnej ochrony mającej na celu wyrównanie jej pozycji w stosunku do przedsiębiorcy, ponieważ konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca pod względem możliwości negocjacyjnych oraz z uwagi na stopień poinformowania.

Przepis art. 5 k.c. stanowi, iż nie wolno czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Ocenie przez pryzmat przepisu art. 5 k.c. podlega zachowanie wszystkich podmiotów prawa, zarówno osób fizycznych, jak i prawnych, podmiotów gospodarczych i osób prawnych prawa publicznego. Zasady współżycia społecznego to reguły moralne, choć oczywiście nie wszystkie, lecz tylko odnoszące się do stosunków międzyludzkich. Niewątpliwie są one wyznaczane przez pewne wartości powszechnie uznawane w społeczeństwie. Odwołanie się do reguł moralnych nakazuje poszukiwanie prawdy, dobra, sprawiedliwości – czyli wartości fundamentalnych.

W ocenie Sądu, który zgadza się w tym przedmiocie z poglądami doktryny, chodzi przede wszystkim o wartości kultury chrześcijańskiej, takie jak poszanowanie życia każdego człowieka, respekt dla prywatności życia, ochrona osobowej godności i autonomii każdego człowieka, ochrona strony słabszej przed silniejszą.

Rozpatrując z kolei zwroty użyte w treści przepisu art. 5 k.c. w kontekście orzecznictwa Sądu Najwyższego, podkreślić należy, iż zdaniem Sądu w istocie oznaczają one odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w sensie obiektywnym, zasad uczciwości obowiązującej w stosunkach cywilnoprawnych i zasady lojalności wobec partnera (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03 października 2000 r., sygn. akt I CKN 308/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04 października 2001 r., sygn. akt I CKN 458/00). Z kolei w innych wyrokach Sądu Najwyższego akcentuje się moralny wymiar zasad współżycia społecznego, podkreślając, że stwierdzenie nadużycia prawa wymaga skonkretyzowania działań, które „pozostają w sprzeczności z normami moralnymi godnymi ochrony i przestrzegania w społeczeństwie” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03 lutego 1998 r., sygn. akt I CKN 459/97).

Na treść zasad współżycia społecznego składają się, w ocenie Sądu Najwyższego, „akceptowane i godne ochrony reguły rzetelnego postępowania w stosunkach społecznych” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03 lutego 1998r., sygn. akt I CKN 459/97).

Wskazać w tym miejscu trzeba, że Sąd orzekający akceptuje powyższe poglądy, uznając je za cenną pomoc w sfomułowaniu zasad współżycia społecznego mających odniesienie do niniejszej sprawy.

Reasumując powyższe rozważania stwierdzić należy, iż w niniejszej sprawie nie można pominąć okoliczności dotyczących stanu zdrowia pozwanego, co wynikało z dokumentów dołączonych do akt sprawy oraz z zeznań złożonych przez pozwanego. Nadto nie można pomijać okoliczności zawarcia umowy kredytu z sierpnia 2022 r.

Pozwany jest osobą niepełnosprawną od urodzenia, a stopień niepełnosprawności u pozwanego został oznaczony jako umiarkowany. U pozwanego przyczynę niepełnosprawności określono symbolem 01 – U, co oznacza upośledzenie umysłowe (niepełnosprawność intelektualną). Pozwany w okresie szkoły podstawowej uczył się w szkole specjalnej. Następnie kontynuował naukę w szkole zawodowej. Pozwany miał problemy z nauką, z pisaniem, czytaniem oraz rozumieniem.

Ustalono, że w dniu 31 sierpnia 2022 r. pozwany M. W. został zmuszony do zawarcia umowy kredytu z powodowym Bankiem – A. B. stosując wobec pozwanego groźbę bezprawną i wykorzystując jego niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania, zmusił M. W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, tj. do zawarcia wskazanej wyżej umowy. Te ustalenia wynikają z prawomocnego wyroku Sądu karnego.

Nie można pomijać także tego, że z pewnością dla pozwanego okoliczności zawarcia umowy były bardzo stresujące – działał on bowiem pod presją osoby trzeciej, nie miał żadnej kontroli nad zaistniałą sytuacją. Pozwany obawiał się A. B.. Nadto trzeba zauważyć, że okoliczności zawarcia tej umowy kredytu były niecodzienne (z uwagi na rolę jaką przy zawarciu umowy odegrał A. B.).

W niniejszej sprawie doszło zatem do konfliktu interesów podmiotów, spośród których jeden – a mianowicie powód – to podmiot prowadzący profesjonalną działalność w zakresie udzielania kredytów i pożyczek, wyposażony w zaplecze finansowe i organizacyjne, dla którego strata rzędu 1.500 zł nie będzie miała decydującego znaczenia dla dalszego bytu. Z drugiej strony tego konfliktu stoi jednostka – pozwany – który z przyczyn zdrowotnych i osobistych, niezawinionych przez siebie w żaden sposób, nie jest w stanie uregulować zobowiązania wobec powoda.

W tych konkretnych, ustalonych przez Sąd, okolicznościach nie ma równości stron. Pozwany jest stroną słabszą, pozbawiony jest bowiem możliwości realizacji swoich praw i obowiązków cywilnoprawnych wobec powoda.

W tym stanie rzeczy Sąd orzekający uznał, iż uwzględnienie roszczenia powoda (pomimo, iż jego działania stanowiły realizację własnych praw) pozostawałoby w rażącej sprzeczności z takimi normami moralnymi godnymi ochrony i przestrzegania w społeczeństwie, a wpisującymi się w zasady współżycia społecznego w kontekście treści przepisu art. 5 k.c., jak zasada ochrony strony słabszej przed silniejszą, zakaz wyrządzania krzywdy innemu, ale także zasada uczciwości w stosunkach cywilnoprawnych.

Ustalona przez Sąd sytuacja życiowa i zdrowotna pozwanego, a także okoliczności zawarcia samej umowy kredytu (potwierdzone także prawomocnym wyrokiem Sądu karnego) są niewątpliwie bardzo szczególnym przypadkiem, który powód winien potraktować w kategoriach ryzyka związanego z prowadzoną działalnością.

Realizacja uprawnienia materialnoprawnego powoda wobec pozwanego na drodze niniejszego procesu była zatem w realiach niniejszej sprawy – z uwagi na sprzeczność tego działania z powołanymi powyżej zasadami współżycia społecznego – działaniem nie podlegającym ochronie.

Mając na uwadze powyżej zaprezentowane okoliczności i rozważania Sąd orzekający uznał, że powództwo jest bezzasadne i podlegało ono oddaleniu na podstawie przepisów art. 471 k.c. w zw. z art. 82 k.c. w zw. z art. 87 k.c. w zw. z art. 88 k.c. oraz w oparciu o przepis art. 5 k.c.

sędzia Alicja Tułodziecka